TÜRK DÜNYASI

Türk Dünyasının ölüm üçgeni || Azerbaycan || Kazakistan || Kırgızistan || Kıbrıs || Türkmenistan || Özbekistan || Tacikistan || Tataristan || Çuvaşistan || Başkırdistan || Yakutistan || Hakas Cumhuriyeti || Gagavuz (Gökoğuz) || Altay Cumhuriyeti || Çeçenistan || Dağıstanlılar || Irak Türkmenleri

AZERBAYCAN CUMHURİYETİ

Coğrafi Durumu | Kısa Tarihçesi | Cografi Yapısı | Nüfus Yapısı | İktisadi Yapısı | Tarım ve Hayvancılık | Sanayi, Madencilik, Enerji

 Coğrafi Durumu: 
Azerbaycan kuzeyde Dağistan Muhtar Cumhuriyeti, kuzeybatıda Gürcistan, güneybatıda Ermenistan, güneyde İran Azerbaycanı ( Güney Azerbaycan 618 km ) ve Türkiye ( 11 km ) sı nırları arasında bulunan zengin bir tarım ve sanayi ülkesidir. Doğusunda boydan boya uzanan Hazar Denizi ( 825 km ) Azerbaycan'a eşsiz bir güzellik ve zenginlik bahşetmiştır. Ülkenin sınırlarının toplam uzunluğu 3660 km'dir. Bugün 86.660 km² olan ülke yüzölçümü 1918-1920 yılları arasında kurulan Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti zamanında 94137 km² idi. 

 Kısa Tarihçesi:
Kadım zamanlarda "Atropatena" yani "Odlar Yurdu" denilen bu toprakları Türklerin kendilerine yurt edinmeleri M.Ö. III. yy'da Saka Türkleri ile başlayıp V-VI. yy.larda Oğuz Türklerinin bölgeye kitlesel olarak yerleşmesiyle devam etmiştir. Tarihin çeşitli dönemlerinde birçok kavmin işgaline uğrayan bölge bir Arap işgali sırasında (642) Müslümanliği seçmiştir. Müslümanlığı seçtikten sonra Oğuz Türkleri bölgede çeşitli adlarda devlet ve hanlıklar kurarak 1812 yılına kadar ülke bütünlüğünü koruyarak gelmişlerdir. Bu tarihte Rusların Azeri hanlıklarını ve İran'ı işgale başlamasıyla Ruslar'la İran arasında 1812 Gürcistan ve 1828 Türkmençay Antlaşması yapılarak Azerbaycan ikiye bölünmüştür. Bugün dahi hala ikiye bölünmüşlüğü devam eden Azerbaycan'in yaklaşık 2/3' ünü kapsayan büyük bir kısmı (105955) İran'in egemenliği altına girerken geri kalan kuzey kısmı ise Ruslarin işgaline uğramıştır.

   Azerbaycan'ın ilk bağımsızlık çabaları bundan tam 170 yıl önceki hanlıklar döneminde hanlıkların birer ikişer Rus istilasına uğradığı günden itibaren başlar. Bu uzun süre boyunca Azerbaycan çok kanlar akıtmış, aıi günler yaşamıştır.

  1912 Rusya ihtilalini istiklal ilanı için elverişli bir firsat sayan Azerbaycan düşünür ve aydınlariıbaşlangıçta bağımsızlığı öteki Kafkasya halkları ile beraber alınmasını uygun görerek 28 Kasim 1917'de yayımlanan ortak bir bildiriyle Mavera-yi Kayfasya Komiserliği kurulmuştu. Bu birliğin kısa sürede çeşitli nedenlerle dağılmasından sonra Türk dünyası ve Islam aleminde ilk defa Mehmet Emin Resulzade önderliğinde Gence başkent olmak üzere 28 Mayis 1928'de Azerbaycan Cumhuriyeti kurulmuştu. Bu sırada bolşeviklerin denetimindeki Bakü Osmanlı ordusunun da yardımı ile ele geçirilerek başkent yapıldı. Cumhuriyet 23 ay hür ve bağımsız bir devlet olarak dünya devletleri arasında tarihi yerini aldı. Azerbaycan Cumhuriyeti, devrin büyük devletleri olan Osmanlı Imparatorluğu, İran, İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya ve Almanya tarafından resmen tanındı. Böylece de Azerbaycan Cumhuriyetinin hudutları büyük devletler tarafından onaylanmıştır. Azerbaycan Demokratik Cumhuriyetini dünyanın birçok devleti tanımasına rağmen Sovyet Rusyası Azerbaycan'i tanımaya yanaşmadı. 1920 yılıniın Mart ayının 17'sinde V.I. Lenin Kafkas cephesi komutanları Smigla ve Orçonikidze'ye şöyle yazıyordu: "Bakü'yü almak bizim için şon derece zaruridir. Bütün dikkatinizi buna verin." Azerbaycan Türk Cumhuriyeti devrinde ülkenin toprakları 114 bin km² idi. Kızıl Ordu Anadoluya yardıma gidecektir bahanesiyle 27 Nisanı 28 Nisana bağlayan gece (1920) Azerbaycan'a giren Rus birlikleri  (11.Kizil ordu)   bir daha da buradan çıkmadı. Aynı ay içinde kurulan bolşevik yöntemiyle 1922 yılının Mayıs ayının 19'unda Azerbaycan'ın Sovyetler Kurultayında Azerbaycan SSC'nin ilk anayasası kabul edildi.

   1922 yılının Mart ayının 12'sinde Azerbaycan SSC, Gürcistan SSC ve Ermenistan SSC arasında Kafkasya - Ötesi SFSC içerisinde SSC ittifakına dahil oldu. 1923 yılında Dağlik Karabağ Muhtar Vilayeti, 1924 yılında ise Nahcivan Muhtar SSC kuruldu. 1936 yılında Kafkasya - Ötesi SFSC'nin dağılmasıyla Azerbaycan Sovyetler Birliğine ayrı bir Cumhuriyet olarak girdi.

  Bugün 86.600 km²lik bir yüzölçüme sahip olan Azerbaycan SSCB'ye katıldıktan sonra 27.400 km²lik bir toprağını Ermenistan lehine kaybetmiştir.Böylece de başda İngilizeler olmak üzere batılı devletlerin ve Rusların ortak bir özlemi olan Türkiye ile Orta Asya Türklüğü arasında suni bir Ermenistan yaratarak iki büyük kütle arasındaki direkt sınırsal bağlar koparılması istekleri gerçekleşiyordu. Önce kuzey ve güney olarak bölünen Azerbaycan'a bir bölgü daha getirilmiş ve Türkiye ile arasındaki bağlar da kopartılmaya çalışılmıştır.

  Bununla da Azerbaycan taa günümüze kadar gelen bir bölünmüşlüğe itilmiştir. Kuzey ve güney olarak bölünen ülkenin her iki tarafı da benzer tarih yazgısını yaşamışlardır.Kuzey 1918-20. Yıllarda güney ise 1945-46. Yıllarda bağımsızlıklarını kazanıyorlar ise de bu bağımsızlıklar fazla sürmemiş ve özgürlüğün tadi sadece bir damak tadından öteye girmemiştir. 1918 ve 1945 yıllarında bağımsızlıklarını kazanan Kuzey ve Güney Azerbaycan'ın bu bağımsızlıkları her ne kadar uzun süreli olmamışsa da her iki bölge için ciddi bir tecrübe olmuştur.

  Rus işgali altindaki Kuzey Azerbaycan Ebulfez Ali Elçibey önderliğinde bağımsızlığını kazanırken 22 milyon Azerbaycan Türkünün yaşadığı Güney Azerbaycan topraklarında hala şii fanatizminin hüküm sürdüğü İran'ın işgali devam etmektedir.

<<< geri

ileri >>>