TÜRK DÜNYASI

Türk Dünyasının ölüm üçgeni || Azerbaycan || Kazakistan || Kırgızistan || Kıbrıs || Türkmenistan || Özbekistan || Tacikistan || Tataristan || Çuvaşistan || Başkırdistan || Yakutistan || Hakas Cumhuriyeti || Gagavuz (Gökoğuz) || Altay Cumhuriyeti || Çeçenistan || Dağıstanlılar || Irak Türkmenleri

IRAK TÜRKMENLERİsayfa 1 - sayfa 2 - sayfa 3 - sayfa 4 - sayfa 5 - sayfa 6

2. MİSAKIMİLLÎ VE KUZEY IRAK

Millî mücadelemizin amaç ve ilkeleri, önce Erzurum Kongresi'nde sonra ise Sivas Kongresi'nde belirlenmiştir. Kongre çalışmaları sonucunda yayımlanan bildirinin dış politika ile ilgili hükümleri "Millî sınırlar içinde vatan bir bütündür, onun muhtelif kısımları birbirinden ayrılamaz, yabancı müdahalesi karşısında Osmanlı Hükûmeti düşecek olursa, millet hep birlikte savunma ve direnmede bulunacaktır. Yabancılara siyasî egemenliğimizi ve sosyal dengeyi bozucu imtiyazlar verilmeyecektir. Manda ve himaye kabul edilmeyecektir." (ATATÜRK; 1973-.65 v.d). şeklinde kabul ve ilân edilmiştir.

Mustafa Kemal ile yeni hükûmet arasındaki görüşmelerin olumlu sonuçlanması üzerine Hükûmet; İstanbul'da Meclisimebusanın toplanmasına karar vermiş ve bunun için seçimler ülkede yapılmıştır. Seçimler sonunda; Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu, Meclisimebusanda çoğunluğu sağlayarak ilk toplantısını 12 Ocak 1920 tarihinde yapmıştır. Düşman devletlerin tehdidi altında çalışan bu meclisin en önemli icraatı, 28 Ocak 1920 tarihinde yaptığı son toplantısında, millî kurtuluşumuzun temel ilkelerini Misakımillî adı altında kabul etmesidir. 6 maddeden oluşan Misakımillî ;

Madde 1. Osmanlı Devleti'nin, özellikle Arap çoğunluğunun yerleşmiş olduğu ve 30 Ekim 1918 tarihli Mondros Mütarekesi'nin imzalandığı sırada, düşman işgali altında kalan kesimlerin (o sırada Hatay ve Musul Türk egemenliği altında idi) geleceği, bu yörede yaşayan  insanların serbestçe açıklayacakları oylarla belirlenmesi gerekir. Söz konusu mütarekenin çizgileri içinde din, soy ve amaç birliği bakımlarından birbirine bağlı olan, karşılıklı saygı ve özverili duygular besleyen, soy ve toplum ilişkileri ile çevrelerinin şartlarına saygılı, Osmanlı İslâm çoğunluğunun yerleştiği kesimler, hiçbir nedenle birbirinden ayrılmayacak bir bütündür.

Madde 2. Kars, Ardahan ve Batum'un geleceğinin halk oylaması ile belirlenmesi.

Madde 3. Batı Trakya'da yaşayan insanlar için de aynı ilkenin geçerli olması.

Madde 4. İstanbul ile Marmara bölgesinin güvenliğinin sağlanması.

Madde 5. Karşılıklı olması hâlinde, azınlık haklarının kabulü.

Madde 6. Her türlü siyasî adlî ve malî ayrıcalıkların kaldırılması (SANDER, 1987:202)

kararlarını ihtiva etmektedir.

Mustafa Kemal Atatürk bu hususu 1 MAYIS 1920 tarihli Meclis konuşmasında şöyle açıklıyor: “Hep kabul ettiğimiz esaslardan birisi ve belki birincisi olan hudut meselesi tayin ve tespit edilirken, milli hududumuz İskenderun’un güneyinden geçer ve doğuya doğru uzanarak, Musul’u, Süleymaniye’yi, Kerkük’ü, ihtiva eder. İşte milli hududumuz budur.”

 Böylece Mustafa Kemal'in önderlik ettiği hareketin amaç ve ilkeleri, Osmanlı Devleti'nin yasama organı tarafından da teyit edilmiş oluyordu. Misakımillî'nin kabulünden sonra itilaf devletleri 16 Mart 1920 tarihinde İstanbul'u resmen işgal ettiler. Milliyetçi tanınan kimseleri tevkif ederek, Malta'ya sürgüne gönderdiler ve Meclisimebusanı kapattılar.

3. İNGİLİZ MANDASI DÖNEMİNDE TÜRKMENLER

Birinci Dünya Savaşı başından itibaren, stratejik ve ekonomik yönden büyük öneme sahip olan Kuzey Irak bölgesini ele geçirmeye çalışan İngiltere, 7 Mayıs 1918 tarihinde Kerkük'ü işgal etmiş, Mondros Mütarekesi’nin savaşın durdurulması yönündeki hükmüne ve bölgedeki Osmanlı 6. Ordu Komutanı Ali İhsan Sabis Paşanın ikaz ve gayretine rağmen, ileri harekâta devam ederek, 8 Kasımda Musul'u da ele geçirmişti (HÜRMÜZLÜ,1984:30).

Irak, 1920 yılında yapılan San Remo Konferansı sonucunda İngiliz mandasına bırakılmış, 25 Ekim 1920 tarihinde kurulan ilk geçici hükûmette Türkmenler de görev almıştı. Bu hükûmette Sağlık ve Maarif Bakanı olarak görev alan Kerküklü İzzet Paşa, 29 Ocak 1921 tarihinden itibaren bir süre de Bayındırlık Bakanlığı yapmıştır.

24 Nisan 1920 tarihinde yapılan San Remo Konferansı ile Musul dahil Irak'ın manda idaresini alan İngiltere, Irak'taki çeşitli isyan ve karışıklıklara rağmen, duruma hâkim olmuştu. 1921 yılı Mart ayında Kahire'de İngiltere'nin Orta Doğu uzmanlarının katıldığı bir toplantıda, Irak'ta krallık idaresi kurulması yönündeki karara uygun olarak, 11 Kasım 1920'de, Irak'ta geçici bir hükûmet kurulmuştu (ÖKE, 1991:33). 1921 yılı Ağustos ayında yapılan, halk oylaması sonucunda halkın %96'sının “evet” oyu ile 11 Temmuz 1921 tarihinde Faysal, Irak Kralı ilân edilmiş  olmasına rağmen, bu oylamada Kerkük Türkmenlerinin büyük çoğunluğu “hayır” oyu vermişti (N. DEMİRCİ; 1986:22).

Krallık seçiminde, Faysal için "hayır" oyu kullandıkları için İngilizlerin teşviki ile Kral Faysal ve Irak'ın Arap yönetimi Türkmenlere düşman oldu. Bu tarihten sonra hiçbir hükûmette Türkmenler yer alamamıştır.

1922 yılına gelindiğinde İngiltere ile Türkiye'nin diplomatik usulleri bir tarafa bırakarak, Musul ve Kuzey Irak'ta hâkimiyet sağlamak üzere, askerî hazırlıklara giriştikleri görülmektedir.

Mustafa Kemal'in, 1 Şubat 1922 tarihinde Millî Müdafaa Vekâletine; "Faysal'ın Irak'ta hükûmet kurmak, İngilizlerin de Musul ilini siyasî manda altında bulundurmak isteği yapılan siyasî faaliyetlerden anlaşılmaktadır. Bu sebepten esasen Misakımillî sınırı içinde kalan Musul'un kurtarılması amacıyla, Revanduz Bölgesine bir kısım kuvvetler gönderilmesi" talimatı üzerine bu görev; Suriye ve Antep cephelerinde çok başarılı görevler yapmış olan, Kaymakam (Yarbay) Özdemir Beye (Şefik ÖZDEMİR) verildi.

<<< geri

ileri >>>