TÜRK DÜNYASI

Türk Dünyasının ölüm üçgeni || Azerbaycan || Kazakistan || Kırgızistan || Kıbrıs || Türkmenistan || Özbekistan || Tacikistan || Tataristan || Çuvaşistan || Başkırdistan || Yakutistan || Hakas Cumhuriyeti || Gagavuz (Gökoğuz) || Altay Cumhuriyeti || Çeçenistan || Dağıstanlılar || Irak Türkmenleri

IRAK TÜRKMENLERİsayfa 1 - sayfa 2 - sayfa 3 - sayfa 4 - sayfa 5 - sayfa 6

Özdemir Bey; 1 binbaşı 6 üsteğmen, 6 teğmen, 6 asteğmen, 1 subay namzedi ve 1 hesap  memuru ile aşiretler arasına girerek, onlardan topladığı milislerle 22 Haziranda Revanduz'a geldi. 31 Ağustosta bölgedeki aşiretlerin de desteğini temin ederek, Derbent Muharebesinde, 50 uçakla desteklenen 7.000 kişilik İngiliz birliğini bozguna uğrattı.18 Eylül 1922'de ise Şaklava ilçesine girerek Musul ile irtibatı sağladı (ÖKE.1991:99).

Özdemir Bey, 1919 yılında İngilizlere karşı mücadele etmiş olan, Şeyh Mahmut'la  temas kurmuştu. Artık Musul ve çevresindeki  aşiretlerin de İngilizlere karşı cesareti gelmiştir. Süleymaniye, Kerkük ve Musul ahalisi vergisini ödememeye başlamış, nümayişler yapılmış, İngiliz ve Arap güvenlik kuvvetleriyle çatışmalar, günlük hayatın normal bir parçası hâline gelmiştir.

Durumun kötüye gittiğini gören İngiltere, 10 Ekim 1922 tarihinde Irak devleti ile doğrudan ittifak anlaşması yaparak Irak'ın manda idaresini tam olarak eline aldı. Bir yandan Özdemir Beyin 15-20 kişilik çekirdek subay kadrosu ile aşiretleri yanına katarak, büyük başarılar kazanması, diğer yandan Türk ordusunun, 10 Kasım 1922'den itibaren Musul'u kurtarmak için Siirt, Diyarbakır, Mardin, Cizre bölgesine yığınak yapması üzerine, telaş ve korkuya kapılan İngiltere'nin imdadına, Lozan görüşmelerinde barış ihtimalinin belirmesi yetişti. Dünya devletleri nazarında, Lozan görüşmelerinde barışı bozan taraf olarak görünmek istemeyen Türkiye, gelişmeler üzerine harekâtı geçici bir süre için durdurmuştur.

Musul'da durumun gittikçe kötüleştiğini gören İngiltere Süleymaniye'den çekilmişti. Bu acil durum karşısında İngiliz Yüksek Komiseri, Şeyh Mahmut'u Bağdat'a çağırdı. Binbaşı Noel'in hazır bulunduğu toplantıda Yüksek Komiser Sır Percy Cox; Şeyh Mahmut'u para, silâh ve cephane ile kandırarak, askerî ve diplomatik yoldan halledemediği olayı Şeyh Mahmut'a ihale etti. Gelişmeler aşiretleri ikiye böldü. Bir kısmı, Türklerle birlikte İngilizlere karşı mücadeleye devam ederken, diğer kısmı ise İngilizlerin iyi niyetine sığınmayı, böylece mahallî muhtariyetler elde etmeyi düşünmeye başladı.

Son gelişmeler karşısında İngilizler rahat bir nefes aldı. 4 Kasımda Binbaşı Noel'in gayreti ile kendileriyle dost geçinen aşiret reislerini, Faysal'ın huzurunda toplayan Sır Percy Cox, bu defa Seyyid Taha'yı devreye soktu. Seyyid Taha; İngilizlerden bazı taleplerde bulundu ve istekleri yerine getirilirse, diğer bazı aşiretleri de yanına alarak, Özdemir Bey kuvvetlerini Revanduz'dan atabileceğini söyledi. Böylece İngilizler; Lozan görüşleri öncesi çatışmayı tırmandırmadan, aşiret reislerini kullanarak Kuzey Irak'a hâkim olmanın yolunu bulmuş oldu.

Bu arada 28 Eylül 1922'de Türk Genelkurmayı, İzmir'de aldığı kararla Musul'u kurtarmak için Siirt, Diyarbakır, Mardin, Cizre bölgesinde yığınak yapıp, orduyu takviye ederek, taarruz hazırlığı yapmaktaydı. Ancak 23 Aralık tarihinde, o sırada devam eden Lozan görüşmelerinin uzayacağının anlaşılması üzerine, yapılması plânlanan harekât ertelenmiştir (SOYSAL,1983:69,70. SONYEL,1971:294).

Lozan görüşmelerini aksatmamak için harekâta ara veren Türkiye'nin iyi niyetine karşılık, bölgeyi ne pahasına olursa olsun ele geçirmek isteyen İngiltere, bilinen oyununu tekrarlayarak, aşiretleri para veya asılsız siyasî ikbal vaadi ile kandırmıştır. Bu arada sadece 800 kişilik gönüllü kuvveti bulunan Özdemir Bey, üzerine geniş çaplı bir harekâta başlamıştır.

Musul'daki İngiliz ve Irak birlikleri 8 Nisan 1923 tarihinde, iki koldan Özdemir Bey kuvvetlerine saldırdı. Türkiye'den destek alamayan Özdemir Bey; Hakkari ile irtibatı kesilince, daha fazla kalamayacağını anlayarak, 23 Nisanda İran'a çekildi. İran makamları da müfrezenin silâhlarını alarak, Türkiye'ye geçmesine izin vermesi üzerine Özdemir Beyin salimen 10 Mayıs tarihinde Van'a ulaşmasıyla  askerî harekât sona erdi.

Bundan sonra Irak'ta, İngiliz manda yönetimine uygun olarak bir anayasa hazırlanarak 21 Mart 1925'te uygulamaya konulmuş ve Milletler Cemiyetinin,1925 Aralık ayında aldığı "manda idaresinin 25 yıl uzatılması" kararını fırsat bilerek, 13 Ocak 1926 tarihinde Irak'la yaptığı ek bir anlaşma ile manda idaresini uzatmıştır.

Bu arada Lozan görüşmeleri sona ermiş ve 5 Nisan 1926'da Türkiye, Irak ve İngiltere arasında imzalanan bir sınır ve iyi komşuluk anlaşmasına göre Musul Irak'a terk edilmiş, fakat Kuzey Irak'ta yaşayan Türkmenler için herhangi bir hak elde edilememiştir.

1921 yılında hazırlanmış olan geçici Irak Anayasası Arapça, Türkçe, Kürtçe olarak basılmış ve Anayasada Irak halkının; Arap,Türkmen ve Kürtlerden oluştuğu belirtilmiştir. Yine anayasanın 14.maddesine göre Türkmenlerin ana dilleri ile öğretim yapmalarına müsaade edildiği belirtilmiş, aynı durum 1925 Irak Kraliyet Anayasası’nın 16. maddesinde, teyid edilmiş fakat hiçbir zaman uygulanmamıştır.

Lozan görüşmeleri sırasında, Kuzey Irak'ta yaşayan halkın çeşitli vaatlerle kandırılan bir kısmı hariç, büyük çoğunluğu Kürt, Türkmen veya Arap olsun, tek vücut hâlinde Türkiye'ye kavuşma çabası içinde İngilizlerle mücadele etmiştir.

Irak'ta yaşayan Türkmenleri, kendi çıkarlarına engel olarak gören İngilizler, özel olarak Hristiyan Nasturi ve Ermenilerden teşkil edilen LEVE adı verilen özel hizmet birlikleri vasıtası ile, 3 Ağustos 1923 tarihinde Musul'da, 4 Mayıs 1924 tarihinde ise Kerkük'te başta gençler olmak üzere her yaştaki Türkmenlere baskı işkence ve katliam yapmak suretiyle yıldırma politikası uygulanmış (F.DEMİRCİ,1995:13, N.DEMİRCİ,1986:37), bu olaylara Kral Faysal hiçbir tepki gösteremediği gibi desteklemiştir.

Lozan görüşmelerinin çıkmaza girdiği 1924 yılı içerisinde milletler cemiyeti tarafından, bölgede inceleme yapmak üzere görevlendirilen komisyon, Kerkük'e geldiği zaman İngiliz askerî kışlasında ağırlanmak suretiyle etki altına alınmış, bölgenin nüfus yapısı hakkında araştırma yapılırken; görüşleri alınmak üzere, İngiliz kışlasına getirilen aşiret reislerinin tamamı, Türk olduklarını ve Türk bayrağı altında yaşamak istediklerini söylemelerine rağmen, netice değişmemiş ve komisyon, bölgenin İngiliz mandasında kalması gerektiğini bildirmiştir (YAKUBOĞLU,1976:18).

Irak'ta İngilizlerin ve mandası altında bulunan Irak Krallığı Hükûmetinin Türkmenlere uyguladığı sürgün ve hapis cezaları ile sosyal, kültürel ve ekonomik baskılar 1926 yılından itibaren daha da artmış, Türkiye'nin Lozan Antlaşması ile bölge üzerindeki hak iddiasından vazgeçmesi üzerine bölgede yaşayan Türkmenler, tamamen savunmasız kalmışlar ve önce İngilizlerin, sonra da Irak Krallığı’nın insafına terk edilmiştir.

Bu arada İngiltere; Irak Türkmenlerini baskı, zulüm ve asimilasyon politikaları ile zaman içinde eritme politikası uygularken, Kürtleri ise teşkilâtlandırarak, Türkmenler ile Araplara karşı kullanmaya başladı. Böylece Türkiye'nin huzur ve güvenliğini bozarak, petrol bölgelerindeki egemenliğini sürdürme hesapları yapmıştır.

Bu gelişmeler yanında, 1933 yılında son şeklini alan Irak Anayasası’nın 17. maddesinde; kanunla istisna edilen hususlar haricinde, Irak'ın resmî dilinin Arapça olduğu belirtilmiş, istisna teşkil eden hususlar ise 1931 yılında yayınlanan, 71 numaralı "Yerli Diller" kanunu ile tespit edilmiştir. Buna göre; başta Kerkük, Erbil, Musul olmak üzere, bütün Türkmen bölgelerinde muhakemenin Türkçe olarak yapılması, Türkmen öğrencilerin çoğunlukta olduğu bütün ilkokullarda, öğretimin tamamen Türkçe yapılması gerekmektedir (ATEŞ,1963:45). Yürürlükteki kanunlara rağmen Türkmenlere bu haklardan istifade etme hakkı tanınmadığı gibi her türlü baskı ve zulüm uygulanmıştır.

<<< geri

ileri >>>