TÜRK DÜNYASI

Türk Dünyasının ölüm üçgeni || Azerbaycan || Kazakistan || Kırgızistan || Kıbrıs || Türkmenistan || Özbekistan || Tacikistan || Tataristan || Çuvaşistan || Başkırdistan || Yakutistan || Hakas Cumhuriyeti || Gagavuz (Gökoğuz) || Altay Cumhuriyeti || Çeçenistan || Dağıstanlılar || Irak Türkmenleri

IRAK TÜRKMENLERİsayfa 1 - sayfa 2 - sayfa 3 - sayfa 4 - sayfa 5 - sayfa 6

6. ABDÜSSELÂM ARİF DÖNEMİNDE TÜRKMENLER (1963-1966)

General Kasım'ı öldürerek ülkede iş başına gelen Baas Partisi mensupları, zindandan çıkarılan Abdüsselâm Arif’i Cumhurbaşkanlığına, Albay Ahmet Hasan El Bekr’i de Başbakanlığa getirdiler. Yeni yönetim ilk iş olarak bozulan dış ilişkileri düzeltmeye başladı. Ülkede kömünist örgütlerle örgüt mensubu komünistlere ağır  darbeler indirildi. Bu arada yönetim içinde çıkan anlaşmazlıkları değerlendiren Abdüsselâm Arif, 18 Ekim 1963 tarihinde yeni bir ihtilâl yaparak Baas hükûmetini yıktı ve ülkenin yönetimini eline geçirdi.

Abdüsselâm Arif zamanında, özellikle Türkmenler serbest bırakılarak, Irak Türkmen Ocağının kurulmasına izin verildi. Ocak idare heyeti ve Türkmen ileri gelenleri de Abdüsselâm Arif'i ziyaret ederek, kendilerine yapılan haksızlık ve zulümleri dile getirdiler. Bu ziyaret olumlu sonuç vermiş ve 1959 yılındaki katliamı yapıp da suçu sabit görülenlerden yakalananlar idam edildi.

Irak Türkmenleri, bu devirde az da olsa, yönetimden ilgi ve destek görmüş, 1966 yılına kadar rahat ve huzurlu yaşamışlardır. Bu tarihte Basra'dan Bağdat'a giderken, helikopter kazasında ölen, Abdüsselâm Arif'in yerine kardeşi Abdurrahman Arif seçildi. Onun zamanında da Türkmen toplumu huzur içinde yaşadı. Nitekim bu devirde, krallık dönemi başlarından beri ilk defa bir Türkmen, vekâleten de olsa bakanlığa getirildi. Irak  Ekonomi ve Ticaret Bakanlığına, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi mezunu olan Dr. Nizamettin Arif atandı. Yine bu devirde Türk kültürünün korunması için çalışmalar yapıldı. Türkiye ile Irak Türkmenleri arasında ziyaretlere başlanıldı. Türkmenler bu dönemde ilk defa vatandaşlık haklarından yararlanma ve rahat yaşama imkânı bulmuştur.

7. BAAS PARTİSİ DÖNEMİNDE TÜRKMENLER

Abdüsselâm Arif yönetiminin sağladığı özgür hayatı iyi değerlendirerek gizlice teşkilâtlanan Baas partisi, 17 Temmuz 1968 tarihinde darbe yaparak iktidarı ele geçirdi ve içlerinde eski Ticaret ve Sanayi Bakanı Nizamettin Arif'in de bulunduğu 51 kişi idam edildi. Baas yönetimi, partiye ilk dönemlerde nefes aldırmak için 24 Ocak 1970’te, Türkmenlere kendi dilinde eğitim ve öğretim yapma, kültürel faaliyetlerde bulunma, basın yayın serbestliği gibi haklar tanıdı. Ancak üzerinden bir yıl geçmeden çeşitli baskı usulleri ile Irak Türkmenlerine yönelik olarak yok etme ve eritme politikası başlatıldı.

Basın yayın organlarına sansür konuldu. Bunların başına Arap yöneticiler getirildi. Türkmen, çiftçi esnaf ve iş adamlarına verilen krediler kesildi. Türkmenlerin yaşadığı bölgelere Arap muhtarlar getirilerek, istihbarat çalışmaları yoğunlaştırıldı. Türkmen bölgelerine Arap göçü teşvik edilerek, Türkmenler Arap bölgelerine nakledilmeye başlandı. Yer adları değiştirilerek Türkçe konuşma yasağı getirildi. Konulan yasaklara uymayanlar öldürüldü veya hapse atılarak, işkence yapıldı.

Türkmenlere yapılan baskılar, 23 Temmuz 1979'da Baas Partisi ve Devrim Komuta Konseyi Başkanlığına getirilen Saddam Hüseyin zamanında da artarak devam etti. Bu dönemde Türkmenlerin önde gelen isimleri, aydınlar ve halk tarafından sevilen, sayılan yüzlerce Türkmen, mahkemeye dahi çıkarılmadan idam edildi. Bu olaylar 25 Kasım 1986 tarihinde çıkan İngiliz "The Guardian" gazetesinin manşetinde "Görülmemiş Kıyım" başlığı ile yer almıştır (ATALAR,1976:48).

1980 yılında başlayan ve dokuz yıl süren, İran-Irak savaşı döneminde binlerce Türk genci savaşın ön saflarına sürülerek, bir hiç uğruna telef olmuş, İran yanlısı diye yüzlerce Şiî Türkmen köyü yerle bir edilmiş pek çok aile ise yerini yurdunu bırakarak, Irak'ın başka bölgelerine veya komşu ülkelere sığınmak zorunda kaldı. Bu ülkeler arasında İran ve Türkiye başta gelmektedir. Ancak Avrupa ülkelerine gidenler de mevcuttur.

8. IRAK'TA TÜRKMENLERİN YAŞADIĞI YERLER

Türkmenlerin Irak'ta bulundukları yerler, ilginç bir özelliğe sahiptir. Ana hatları ile kuzeybatıdan güneydoğuya doğru uzanan ince uzun bir şeridi andırır. Türkmen bölgesinin bir yanı Kürt, diğer yanı ise Araplarla meskûndur. Bu şerit Osmanlı Devleti ile İran arasındaki sınırın aşağı yukarı tam üstüne düşmekte ve âdeta bir tampon bölge durumundadır.

Türkmen bölgeleri Musul şehrinin batısındaki Telafer şehrinden başlar, Dicle'nin doğusunda bulunan Yunus Peygamber (Karakoyunlular), Erbil, Altınköprü, Tazehurmatu, Kifri, Karatepe kasabası ile Hamrin dağlarını güneye bırakarak, Bedre ve Şehraban'da sona erer. Ancak daha güneyde azınlıkta olmak üzere Kerbela, Necef ve Kûfe'de de Türkmenler yaşamaktadır.

Türkmenlerin yaşadığı bu saha; yeşil tepeler, zengin meralar yanında, sebze ve meyve bahçeleriyle dolu olup tipik Güney Anadolu bölgesi şeklindedir. Dicle ile kolları olan Büyük Zap, Küçük Zap, Ethem, Dakuk ve Diyala ırmakları bölgeyi sulamaktadır.

İçerisinde önemli miktarda Türkmen nüfusu barındıran belli başlı şehirler şunlardır:

a. Musul: Dicle nehrinin ortasından geçtiği bu vilâyet nüfusunun %50'si Türkmendir. Başlıca yerleşim yerleri Telafer, İmadiye, Karakoyunlu, Yunus Peygamber, Neyneva, Reşadiye, Selâmiye ve Muhallebiye'dir.

b. Erbil: Çok eski bir Türkmen yerleşim birimidir. Irak hükûmetlerinin asimilasyon politikası sonucunda, bugün Kürt aşiretlerinin başkent olarak tanıtmak istediği şehirdir. Erbil'in Türkmenler ile meskûn yerleri; Köysancak, Mahmur, Revanduz ve Kuştepe'dir.

c. Kerkük: Her şeyi ile Irak Türklüğüne sembol olan Kerkük, bugün yok olmak ve Türklüğünü kaybetmek üzeredir. Başlıca ilçeleri; Altın Köprü, Taze Hurmatu, Tisin ve Tavuk'tur. Kerkük, sadece Irak'ın değil, dünyanın belli başlı petrol üretim merkezlerinden biridir.

d. Selâhaddin (Tikrit): Eski bir Türkmen yerleşim merkezi olup, Baas rejiminin bölgesidir. Irak lideri Saddam Hüseyin'in doğum yeridir. Tuzhurmatu, Kifri ilçeleri, Türkmenlerin çoğunlukta olduğu yerlerdir. Ayrıca Bayat boyuna mensup Türkmenler de Selâhaddin şehri sınırlarında yaşamaktadır.

e. Diyala (Bakuba): Türkmen bölgesinin son durağıdır. Buradan sonra yeşillikler kaybolur ve çöl başlar. Karaban, Mendeli, Hanekin, Kızlarabad başlıca ilçeleridir (F.DEMİRCİ,1991:353, YAKUBOĞLU,1976:55-63. , ESİN;1962-48-49, F.DEMİRCİ,1991:61,73).

9. TÜRKMENLERİN NÜFUSU

Birinci Dünya Savaşından bugüne kadar, Irak'ta yaşayan Türkmenlerin nüfusu hakkında, kesin bir rakam vermek mümkün olmamıştır. Zira gelmiş geçmiş bütün Irak hükûmetleri, kesin Türkmen sayısını açıklamaktan kaçınmışlardır. Hatta ellerinden gelse hiç Türkmen yok diyeceklerdir. Bu yüzden verilen resmî rakamlar, gerçeği yansıtmaktan çok uzaktır. Tahmin edilmesi bile oldukça zordur.

Buna rağmen kesin olmayan bilgilere göre, 1947 yılı içerisinde yapılan nüfus sayımına göre, Irak'ın nüfusu 4.800.000 olarak, tespit edilmiştir. Bundan on yıl sonra yapılan sayımda ise, azınlıklar üzerinde büyük oyunlar oynanmasına rağmen, Irak'ın nüfusu 6.300.000 olmuştur. Bu nüfus içerisinde Türkmenlerin sayısının 500.000'den fazla olduğu açıklanmıştır. 1959 yılındaki tahmini sonuca göre ise Irak Türkmenlerinin iki yıl içinde %13.4 artış oranı ile 567.000 olarak tespit edilmiştir (F.DEMİRCİ,1995:5).

1965'te Irak Plânlama Başkanlığı Sayım Müdürlüğünün bildirdiği ve resmî olmayan tahmini rakamlara göre 780.000 Türkmen vardır. Irak nüfusu hakkında, 1970 yılında bir Amerikan gazetesi, yalnız Kerkük vilâyetinde yaşayan Türkmenlerin sayısının 200.000 olduğunu, bu vilâyetin etrafındaki Türkmenlerin de buradan az olamayacağını belirtmektedir.

İngiliz Inquiry dergisine göre ise (Şubat 1987) Irak’ta 1.500.000'den fazla nüfusu ile Türkmenler, önemli bir potansiyele sahiptir. Nefi Demirci ise "Matematiksel olarak yapılan, tahmini hesaplara göre, Irak'ta 2.000.000 Türk vardır." diye yazmaktadır. Ayrıca Bağdat'ın güneyinde Arapların çoğunlukta bulunduğu yerlerde de Şiî mezhebine bağlı ve İran Azerbaycan’ından gelmiş olan Türkmenler yaşamaktadır.

Sonuç olarak; Irak'ta, düzenli bir nüfus sayımının yapılamamış olması, yapılan sayımların da baskı altında ve azınlıkların nüfusunu saklama gayreti ile yapılmış olması, Türkmenlerin tam sayısını bilmemizi engelliyorsa da bu gün Irak'ta, 2-2,5 milyon civarında Türkmen’in yaşadığını söylemek abartılı olmaz.

<<< geri

ileri >>>